Tarihi değiştiren lider: Mihail Gorbaçov

Rusların, ‘Batı konusunda romantik tutuma sahip olmakla suçladığı’ bazılarının hain hatta saf bulduğu ancak tarihi değiştiren isim Mihail Gorbaçov, Rusya’nın başkenti Moskova’daki tedavi gördüğü hastanede 91 yaşında hayatını kaybetti. Soğuk Savaş’ı bitiren lider olarak tarihe adını yazdıran Gorbaçov 20. yüzyılın en etkili siyasetçilerinden birisi olarak öne çıkıyor… İşte SSCB’nin yıkılışından, Türkiye ile ilişkilerine Mihail Gorbaçov….

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) son devlet başkanı Mihail Gorbaçov, Rusya’nın başkenti Moskova’daki tedavi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi.

Tarihi değiştiren adam olarak da anılan Gorbaçov özellikle Batı’da barışın savunucu olarak anılırken, kendi ülkesinde pek de aynı muameleyi görmedi. Gorbaçov, Rusya’da hor görülen bir lider olurken, pek çok kişi onu ülkeleri parçalamakla suçladı. Bazı Ruslar ona ‘hain’ derken bazıları sadece ‘saf’ hatta ‘aptal’ olduğunu düşündü. Ancak bugün bile pek çok kişi Gorbaçov direnebilse ve başarılı olsa ülkesinin şu anki durumunu merak edeceklerini söylüyor.

Aslında 1985 yılında Gorbaçov, SSCB Komünist Partisi’nin başına geçtiğinde yeni iki terimi de beraberinde getirdi. “Glasnost” Yani “Şeffaflık…” “Perestroika”…Yani “Yeniden yapılanma…”

Gorbaçov ve Turgut Özal / 1991

PARLAYAN VE SÖNEN İKİ SÖZ…

Sovyetler Birliği’nin sekizinci ve son lideri olan Mihail Gorbaçov, devleti reforme etmeye çalıştı. Ancak Sovyetler Birliği, Gorbaçov’un reform yapma çabaları sonrası başlayan siyasi, ekonomik ve etnik parçalanmanın sonucu olarak dağıldı. Yani bu iki muhteşem ve akılda kalan söz pek de işe yaramamıştı. Çünkü SSCB’de diğer ülkelerin piyasa ekonomilerine karşılık devlet güdümlü ekonomi politikaları yürütülüyordu. Alınan ekmekten, ayakkabıya, içecekten, otomobillere kadar her şeyin parasını devlet belirtiliyordu. Her bir vatandaşın bu ürünlere ne kadar ihtiyacı olduğunu, ürünlerin fiyatını ve insanların ne kadar ödemesi gerektiğine de yine devlet karar veriyordu.

Soğuk Savaş döneminde özellikle uzay yarışı ve ABD ile girilen silah rekabeti, ekonomiyi daha da kötüleştirince Gorbaçov, umutsuzca reform sürecinin kontrolünü elinde tutmaya çalışıyordu. Ancak ekonomik krizin derinliğini hafife almıştı.

Ronald Reagan- Mihail Gorbaçov

TARİHİ DEĞİŞTİREN TEKLİF

Gorbaçov, ekonomide yaptığı reformlar nedeniyle eleştirilse de dış politikadaki tutumu açısından başarılı görülüyordu. Öyle ki, eski İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher, onu “iş yapılabilecek bir adam” olarak nitelendirdi. 1986’da İzlanda’nın Reykjavik kentindeki bir zirvede Amerikan Başkanı Ronald Reagan ile bir araya geldi. Gorbaçov, burada Reagan’a tarihi değiştiren teklifi yaptı. Birleşik Devletler ve Sovyetler Birliği’nin sahip olduğu tüm uzun menzilli füzelerin ortadan kaldırılmasını istedi. Bu, Soğuk Savaş’ın sonunun başlangıcı olacaktı…

“Glasnost” yani “Şeffaflık” reformunun başarısızlığı 1980’li yılların sonuna gelindiğinde Baltık ülkeleri ve SSCB içinde ‘bağımsızlık’ seslerinin çıkmasına neden oldu. 1988’de Estonya, egemenliğini ilan eden ilk Sovyet cumhuriyetiydi ancak Ocak 1991’de Moskova, ayaklanmayı bastırmak için müdahalede bulundu. Burada göstericilerin üzerine ateş açıldı.

SSCB’YE ÖLÜMCÜL DARBE

Bu girişimin başarısız olmasından sonra ayaklanan bir diğer ülke Litvanya, 11 Mart 1990 tarihli yasa ile bağımsızlığını ilan etti ve SSCB’den resmen ayrılan ilk ülke oldu. Sovyetler Birliği’nin sekizinci ve son lideri olan Mihail Gorbaçov’un sağlık sorunları yaşadığı ve bu yüzden birliği yönetemeyeceğinin anlaşılması, 19 Ağustos 1991’de SSCB’nin ölümcül darbe almasına neden oldu.

91 yılında SSCB içerisindeki devletlerin arka arkaya bağımsızlık ilanları Gorbaçov’u zora soktu. Soğuk Savaşı bitirerek bir kahramana dönüştü belki ama ülkesinde hem insiyatifini yeterince kullanmadığını düşünen reform yanlıları hem de fazla ileri gittiğini düşünen muhafazakarlar tarafından eleştiriliyordu. Muhafazakarlar da Ağustos 1991’de Gorbaçov’u iktidardan indirmek için başarısız bir darbe girişiminde bulundu.

ORAK VE ÇEKİÇİN SONU… 

Aynı anda sağlık sorunlarıyla da boğuşan lider, 11 cumhuriyetin daha bağımsızlık talebi üzerine önce Komünist Parti lideri olarak emekli olmak zorunda kaldı. Ardından başkanlık görevinden istifa etti.

SSCB’nin orak ve çekiç sembollü kırmızı bayrağı indirildi.

Başkan Gorbaçov’un istifa etmesinden ve Sovyet bayrağının yerine Rus bayrağının çekilmesinden bir gün sonra 26 Aralık 1991’de SSCB resmen feshedildi.

Sonraki günlerde SSCB bünyesindeki 15 cumhuriyet daha bağımsızlıklarını açıkladı.

O dönemde herkesin ağzındaki isim, günün adamı Boris Yeltsin’di. Rusya Komünist Partisi’nin karizmatik eski lideri Bay Yeltsin, Bay Gorbaçov’un yerini alarak Rusya adında yeni, kaotik, şiddet içeren, fakir ama demokratik bir ulusun ilk başkanı olmuştu.

PİZZA HUT REKLAMINDA BİR RUS LİDER… 

Ancak Gorbaçov, yine de ülkesinde siyasi bir figür olarak popülaritesini hiç kaybetmedi. 1998 yılında bir Pizza Hut reklamında çıktı. Sovyetler Birliği’nin son liderinin torunuyla birlikte Kızıl Meydan yakınlarında yeni açılan Amerikan fast-food restoranındaki görüntüleri uzun zaman konuşuldu.

Rusya Federasyonu’nun kuruluşundan sonra da aktif siyasete devam eden Gorbaçov, 1996 yılındaki devlet başkanlığı seçimlerine katıldı. 10 adayın yarıştığı seçimlerde ancak 7’nci olabilen Gorbaçov, 2001’de Rusya Birleşik Sosyal Demokrat Partisi’ni kurdu. 2004 yılına kadar parti başkanlık görevini sürdüren Gorbaçov daha sonra siyasi partinin örgütlenmesinde de görev aldı.

TÜRKİYE İLE YAKIN İLİŞKİLER

Gorbaçov, sık sık Türkiye’ye yaptığı ziyaretler ve Türk liderlerle buluşmalarıyla da gündeme geldi. Gorbaçov, Süleyman Demirel ve Turgut Özal’ın liderlikleri döneminde sık sık Türkiye’ye seyahatlerde bulundu.

Gorbaçov’un yaşadıkları ve kararı, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin için de oldukça öğreticiydi. Putin, güçlü bir milliyetçi ideolojinin özellikle tamamen şeffaf ve demokratik olmayan bir ülkede ne kadar önemli olduğunu erken öğrendi. Rusya ve Sovyet tarihindeki çeşitli dönemlerde kullanılan bazı kavramları devlet başkanlığı için bir ulusal ideal olarak kutsadı.

PUTİN’DEN BAŞSAĞLIĞI MESAJI

Putin, eski Rus liderin ölümünün ardından yayınladığı mesajında “Dünya tarihinin seyrine çok büyük bir biçimde etki eden Gorbaçov’un ölümü hepimiz için büyük bir kayıp” ifadelerine yer verdi. Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov ise, Rus siyasetçinin ‘Batı romantizminin’ yanlış olduğunu söyledi. Gorbaçov’un ‘tarihe geçecek bir devlet adamı’ olduğunu belirten Peskov, “Gorbaçov’un Batı konusundaki romantizmi yanlıştı” dedi.

Gorbaçov ayrıca, 1990’da “bugün uluslararası toplumun önemli kısımlarını karakterize eden barış sürecindeki öncü rolü nedeniyle” Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü.