29 harfle yapılan en büyük devrim

Cumhuriyet’in ilanından sonra gerçekleştirilen en önemli devrimlerden biri olan harf devriminin yıl dönümünü kutluyoruz. 94 yıl önce bugün Meclis Arap alfabesi yerine Latin harflerini esas alan Türk alfabesini kabul etti.

Türkiye Harf Devrimi’nin 94’üncü yıl dönümünü, AKP Grup Başkanvekili Mahir Ünal’ın sarf ettiği “Cumhuriyet; bizim lügatimizi, alfabemizi, dilimizi hasılı bütün düşünme setlerimizi yok etmiştir” sözlerinin yarattığı tartışma ortamında kutluyor.

1 Kasım 1928 günü, ‘Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun’un kabul edilmesi ile Türkiye Latin alfabesine geçerek büyük bir devrim yaptı. Kanun, 3 Kasım 1928 günü Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. O güne kadar kullanılan ve yazımı son derece güç olan Arap alfabesi sona erdi. Latin harflerini esas alan Türk alfabesi yürürlüğe girdi.

Türkler 10. yüzyıldan itibaren İslam dini ile birlikte Arap alfabesini de Türkçe ses sistemine uyarlayarak benimsemişlerdi. Bunu izleyen 900 yıl boyunca Türkçenin Batı ve Doğu lehçeleri, Arap alfabesinin Türkçeye uyarlanmış bir biçimi ile yazıldı. Latin alfabesine geçişle birlikte 1923 yılında yüzde 2.5 olan okuma yazma oranı giderek arttı ve 1935 yılında yüzde 20.4’e yükseldi.

8 Ağustos’ta Mustafa Kemal Atatürk Sarayburnu’nda, halka kendi yazdığı ve yeni Türk harflerinden oluşan konuşmasını yaptı. Ardından bu devrimin gerekçelerini anlattı. 1 Kasım 1928’de TBMM’de yasalaşan harf devrimi, 3 Kasım’da yürürlüğe girdi. 1 Ocak 1929’dan sonra devlet dairelerinin eski yazıyı kullanmaları yasaklandı.

ÖNCE RAKAMLAR DEĞİŞTİ

28 Mayıs 1928’de TBMM, 1 Haziran’dan itibaren resmî daire ve kuruluşlarda uluslararası rakamların kullanılmasına yönelik bir yasa çıkardı. Harf reformu için bir komisyon kuruldu. Atatürk, “Bu ya üç ayda olur ya da hiç olmaz” diyerek zaman kaybedilmemesini istedi. Alfabe tamamlandıktan sonra 9 Ağustos 1928’de Atatürk, yeni harfleri CHP’nin Gülhane’deki galasına katılanlara tanıttı. Daha sonra da milletvekillerine, üniversite öğretim üyeleri ve edebiyatçılara yeni alfabe tanıtıldı. Ağustos ve eylül aylarında da Atatürk farklı illere giderek yeni alfabeyi halka anlattı. Türkiye 1 Kasım’da da resmen yeni alfabe ile tanıştı.